Nobel z chemii 2022 za ułatwienie budowania skomplikowanych cząstek

Laureatów doceniono za ułatwienie trudnych procesów. Barry Sharpless i Morten Meldal położyli podwaliny pod funkcjonalną formę chemii, tzw. technologię „klik", w której łączenie cząsteczek odbywa się szybko i wydajnie. Carolyn Bertozzi nadała temu procesowi nowy wymiar i zaczęła wykorzystywać wspomnianą technologię w żywych organizmach.

Chemicy od dawna chcieli budować coraz bardziej skomplikowane cząsteczki. W badaniach farmaceutycznych często oznaczało to sztuczne odtworzenie naturalnych cząstek o właściwościach leczniczych. Dzięki temu powstają godne podziwu konstrukcje molekularne, są one jednak zwykle czasochłonne i bardzo drogie w wytworzeniu.

- Tegoroczna Nagroda w dziedzinie Chemii dotyczy nie tego, co wymaga dużego skomplikowania, ale pracy nad ułatwianiem i upraszczaniem. Cząsteczki funkcjonalne można zbudować także prostą drogą - mówi Johan Åqvist, przewodniczący Komitetu noblowskiego ds. chemii.

Barry Sharpless - który otrzymał właśnie drugą Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii - zaczął to wszystko. Około 2000 roku ukuł pojęcie „chemii klik", stanowiącą formę prostego i niezawodnego mechanizmu, w którym reakcje zachodzą szybko i unika się niepożądanych produktów ubocznych.

Nieco później Morten Meldal i Barry Sharpless - niezależnie od siebie - opracowali to, co jest obecnie najcenniejsze w „chemii klik": katalizowaną jonami miedzi cykloaddycję azydkowo-alkinową. To elegancka i wydajna reakcja chemiczna, którą obecnie szeroko się stosuje. Wśród wielu rozmaitych zastosowań wykorzystywana jest w rozwoju farmaceutyków, do mapowania DNA i substancji bardziej odpowiednich do danego celu.

Carolyn Bertozzi przeniosła chemię klik na nowy poziom. Aby zmapować istotne, ale nieuchwytne biomolekuły na powierzchni komórek, glikany, zastosowała reakcje „klikania", które działają wewnątrz żywych organizmów. Opracowane przez nią bioortogonalne reakcje zachodzą bez zakłócania zwykłych procesów chemicznych komórki.

Chemia klik i reakcje bioortogonalne dają ludzkości ogromne korzyści.

.