13-01-2014
zmieñ rozmiar tekstu
A+ A-
Kapitu³a plebiscytu "S³owa na czasie" wybra³a s³owo roku 2013. Jest nim "gender".
Wyboru po d³ugich obradach i przedyskutowaniu wielu propozycji dokona³a kapitu³a profesorów jêzykoznawstwa w sk³adzie: Jerzy Bartmiñski (Uniwersytet M. Curie-Sk³odowskiej w Lublinie), Jerzy Bralczyk (Uniwersytet Warszawski), Andrzej Markowski (Uniwersytet Warszawski), Jan Miodek (Uniwersytet Wroc³awski), Walery Pisarek (Uniwersytet Papieski w Krakowie), Renata Przybylska (Uniwersytet Jagielloñski), Halina Zgó³kowa (Uniwersytet A. Mickiewcza w Poznaniu).
Inne wyró¿nione s³owa: ekspert, Euromajdan, janosikowe, pods³uch, s³oik, têcza. W plebiscycie internetowym najczê¶ciej powtarza³o siê s³owo gender (d¿ender). Poza tym zosta³y zg³oszone nastêpuj±ce s³owa (w kolejno¶ci zg³oszeñ): têcza, , kibol, ekspert, Euromajdan (EuroMajdan, Majdan Europejski), s³oik, projekt, orkan, naród, , kryzys, jakby, zwi±zki partnerskie, zboczeniec, zamach, wêgiel, wykluczenie, wi¶nia, weganizm, szczaw i mirabelki, referendum 6 latków, przeciek, pora¿ka, po prostu, pedofilia, papie¿, ob³uda, m³otek, majdan, like, lew, leming, lapsus, konklawe, komisja, jeste¶ ca³y?, janusze, innowacyjny, heca, grafen, genderyzm, epicki, dylemat, chrzan, brzoza, ateistyczne dewotki, abdykacja, Smoleñsk, Polska, , Donald.
- Komentarz prof. Walerego Pisarka: Czêstemu u¿ywaniu wyrazu gender sprzyja³o i sprzyja zarówno jego rozmyte (lub celowo perswazyjnie rozmywane) znaczenie, jak i zró¿nicowane nacechowanie emocjonalne. Opisuj±c ten wyraz w kategoriach s³ów sztandarowych, stwierdzamy, ¿e dla czê¶ci Polaków nale¿y on do mirandów, czyli wyrazów oznaczaj±cych tre¶ci, które nale¿y podziwiaæ, a dla innej czê¶ci do kondemnandów, czyli wyrazów oznaczaj±cych tre¶ci zas³uguj±ce na potêpienie. Promocja pojêcia gender jedna mu zwolenników, ale i mobilizuje jego przeciwników, przyczyniaj±c siê te¿ do budzenia zainteresowania samym pojêciem reszty spo³eczeñstwa. Dla niej bowiem wyraz gender staje siê jednym z disputandów, czyli s³ów, o których powinno siê dyskutowaæ. W ten sposób sta³ siê ten wyraz jednym z bardzo wyrazistych a dominuj±cych hase³ dyskursu publicznego Polaków w r. 2013, zw³aszcza w jego drugiej po³owie.
- Komentarz prof. Haliny Zgó³kowej: S³owo gender w roku 2013 wesz³o gwa³townie do idiolektalnego repertuaru leksykalnego bardzo wielu Polakow reprezentuj±cych ró¿ne kategorie wiekowe, ¶rodowiskowe, regionalne itp. i pewnie ju¿ tam pozostanie. S³owo ma co prawda niejasn±, rozmyt± semantykê, ale za to bardzo wyraziste dwubiegunowe nacechowanie aksjologiczne (chyba jeszcze bardziej biegunowe ni¿ np. s³owo tolerancja). Dlatego nolens volens sta³o siê s³owem roku, a my jako kapitu³a jedynie to zdiagnozowali¶my.
- Komentarz prof. Jana Miodka: Wiedzia³em, czu³em, ¿e gender musi wygraæ, bo to s³owo bij±ce w ostatnich tygodniach wszelkie rekordy popularno¶ci. Nie mogê byæ zachwycony, ¿e tak jak têcza budzi ono skrajne emocje i dzieli nasz± spo³eczno¶æ. W efekcie ci wszyscy, którzy polskich podzia³ów i sporów maj± serdecznie dosyæ, zaczynaj± u¿ywaæ formy gender tak jak w PRL-u Ruskich czy atomów: „To wszystko przez gender, panie" - jak niegdy¶ „to wszystko przez Ruskich (albo przez atomy - jak w piosence Kazimierza Grze¶kowiaka)".
- Komentarz prof. Jerzego Bartmiñskiego: Gender to dla mnie ciekawy przyk³ad b³yskawicznej kariery obcego s³owa, które wci±¿ jeszcze jest „cytatem", a nie „zapo¿yczeniem". Ma pomagaæ odró¿niaæ p³eæ kulturow±, wynikaj±c± ze spo³ecznych przyzwyczajeñ, od p³ci biologicznej,dla której mamy ju¿ przyswojone s³owo seks (ang. sex). Czy mo¿na gender zast±piæ czym¶ rodzimym? Na razie raczej nie. Wystarczy przypomnieæ, ¿e prowadzone na uniwersytetach studia nad p³ci± kulturow±, nad wyobra¿eniami mêsko¶ci i kobieco¶ci, s± wci±¿ opatrywane obco brzmi±c± etykiet± gender studies. Na ostatni± popularno¶æ s³owa gender (pewnie zakorzeni siê w jêzyku polskim na dobre) zapracowali ostatnio niew±tpliwie biskupi swoim listem, a wcze¶niej do¶æ kuriozalna kampania prawicowej prasy przeciw gender, pe³na semantycznych uproszczeñ, nawet pomówieñ, które wzbudzi³y protest ¶rodowiska naukowego.